Kontrola maszyn i urządzeń

Pracodawca powinien zapewnić, aby maszyny narażone na działanie warunków powodujących pogorszenie ich stanu technicznego, co może spowodować powstawanie sytuacji niebezpiecznych, poddane były:

1. okresowej kontroli, a także badaniom przez jednostki działające na podstawie odrębnych przepisów albo osoby upoważnione przez pracodawcę i posiadające odpowiednie kwalifikacje;
2. specjalnej kontroli przeprowadzanej przez jednostki albo osoby, o których mowa w pkt 1, w przypadku możliwości pogorszenia bezpieczeństwa związanego z maszyną, a będącego wynikiem:

• prac modyfikacyjnych,
• zjawisk przyrodniczych,
• wydłużonego czasu postoju maszyny,
• niebezpiecznych uszkodzeń oraz wypadków przy pracy.

Wyniki kontroli, rejestruje się i przechowuje, do dyspozycji zainteresowanych organów, zwłaszcza nadzoru i kontroli warunków pracy, przez okres 5 lat od dnia zakończenia tych kontroli, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Jeżeli maszyny są użytkowane poza terenem zakładu pracy, w miejscu ich użytkowania powinien być dostępny dokument potwierdzający przeprowadzenie ostatniej kontroli maszyny.

Jeżeli obsługa, naprawa, remont lub konserwacja maszyn powoduje zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników, pracodawca powinien zapewnić, aby czynności te wykonywane były przez pracowników upoważnionych i posiadających odpowiednie kwalifikacje.

Rodzaje kontroli maszyn i urządzeń

Postanowienia rozdziału czwartego wraz z przepisami określonymi w §26-29 rmm, wprowadziły do systemu prawnego dotyczącego gałęzi bezpieczeństwa i higieny pracy określone wymagania względem kontroli użytkowanych maszyn w zakładzie pracy. Regulacje te nie precyzują przy tym jak często powinny być wykonywane kontrole użytkowanych w zakładzie pracy maszyn i urządzeń a tym bardziej tego w jaki sposób je wykonywać.

Wobec powyższego brzmienia przepisów można wywnioskować, że maszyny mogą podlegać trzem rodzajom kontroli pod względem bhp:

1. kontroli wstępnej,
2. kontroli okresowej,
3. kontroli specjalnej.

Częstotliwość kontroli maszyn i urządzeń

Częstotliwość kontroli wstępnych

Kontrole wstępne powinno przeprowadzać się przed oddaniem maszyny do użytkowania oraz po zainstalowaniu maszyny w innym miejscu. Przepis dodatkowo określa, że kontrola ta zależna jest od przypadków, w których bezpieczne funkcjonowanie maszyny jest uzależnione od warunków, w których są one instalowane. Prawodawca nie precyzuje przy tym, jakie są to warunki. Należy więc przyjąć, iż będą to szczególne warunki określone przez producenta w dokumentacji technicznej a także od warunki środowiska pracy, rozumiane jako warunki środowiska materialnego (określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i  biologicznymi), w których odbywa się proces pracy (innymi słowy, należy sprawdzić, jak operator i maszyna funkcjonują podczas występowania określonych czynników szkodliwych bądź uciążliwych na określonym stanowisku pracy lub dostosować sie do wymagań określonych w instrukcji producenta).

Częstotliwość kontroli okresowych

Kontroli okresowej podlegają maszyny, które są narażone na działanie warunków powodujących pogorszenie ich stanu technicznego a warunki te dodatkowo mogą prowadzić do sytuacji niebezpiecznych. Prawodawca ponownie nie precyzuje, o jakie warunki chodzi. Należałoby w tym miejscu przyjąć, że są to każde warunki związane z eksploatacją maszyny, powodujące jej zużycie oraz zużycie poszczególnych elementów, mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo pracy pracownika. Dlatego też, moim zdaniem, kontrola ta jest nie tyle fakultatywna, co obligatoryjna.

Częstotliwość kontroli specjalnych

Trzecim rodzajem kontroli maszyn jest kontrola specjalna. Jest ona kontrolą dodatkową, wykonywaną w określonych sytuacjach, związanych z użytkowaniem maszyn. Przeprowadza się ją w przypadku możliwości wystąpienia pogorszenia stanu bezpieczeństwa maszyny związanego z:

• pracami modyfikacyjnymi (nawet prace związane z podwyższeniem poziomu bezpieczeństwa, wykonane np. w sposób wadliwy, mogą powodować zwiększenie ryzyka wypadku),
• zjawiskami przyrodniczymi (np. silne gradobicia),
• wydłużonego czasu postoju maszyny (można rozumieć sytuacje, w których widoczne są oznaki czasowego zużycia maszyny),
• niebezpiecznymi uszkodzeniami oraz wypadkami przy pracy (np. uszkodzenia osłon i obudów, różnego rodzaju pęknięcia, rozerwania podzespołów roboczych itp.).

Rejestracja kontroli maszyn i urządzeń

Rozporządzenie obliguje pracodawcę do rejestrowania wyników przeglądów przez 5 lat od daty ich ostatniego wykonania. Forma rejestracji zależy od wewnętrznych regulacji pracodawcy.

Podmioty uprawnione do kontroli maszyn i urządzeń

Przeglądy mogą wykonywać podmioty uprawnione na podstawie odrębnych przepisów albo pracownicy upoważnieni do dokonywania przeglądów, posiadający odpowiednie kwalifikacje tj. znający co najmniej zasady mechaniki, sterowania i bezpieczeństwa związane z eksploatowaniem maszyn i urządzeń, wraz z odpowiednimi uprawnieniami np. elektrycznymi. Podobne wymagania dotyczą pozostałych czynności obsługowych.

Za odpowiednie jednostki można natomiast przyjąć producentów lub ich uprawnionych przedstawicieli oraz jednostki, które wykonują dany rodzaj kontroli maszyn, na podstawie przepisów o działalności gospodarczej i kodeksu spółek handlowych.

Wymagania minimalne a wymagania zasadnicze

Ponadto, wymagania określone w rmm dotyczą pracodawców oraz pracowników użytkujących maszyny, co nie jest tożsame z obowiązkami producentów maszyn i kierowanymi wobec nich wymaganiami związanymi z systemem oceny zgodności. Jest to o tyle istotne, iż w przypadku użytkowanych maszyn, niedostosowanych do minimalnych wymagań wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy, to na pracodawcy ciąży obowiązek ich odpowiedniego dostosowania, zgodnie z przepisami określonymi w rmm, w tym również opracowanie dokumentacji technicznej, jeśli takowej w zakładzie pracy nie ma.

Autor: Adam Pisarczuk

Sprawdź specjalistyczne publikacje z zakresu bhp i prawa pracy