Podstawowe obowiązki zespołu powypadkowego, wynikające z przepisów prawa
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, a konkretnie §7 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności:
- dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;
- jeżeli jest to konieczne, sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku;
- wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala;
- zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku;
- zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku;
- zebrać inne dowody dotyczące wypadku;
- dokonać prawnej kwalifikacji wypadku zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. nr 199, poz. 1673, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą”;
- określić środki profilaktyczne oraz wnioski, w szczególności wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.
Zespół powypadkowy jest obowiązany wykorzystać materiały zebrane przez organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie, jeżeli materiały te zostaną mu udostępnione.
Jeżeli wypadek miał rozmiary katastrofy albo spowodował zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego, zespół powypadkowy wykorzystuje ustalenia zespołu specjalistów, powołanego przez właściwego ministra, wojewodę lub organ sprawujący nadzór określony w art. 23714 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, do ustalenia przyczyn wypadku oraz wyjaśnienia problemów technicznych i technologicznych.
Omówienie obowiązków zespołu powypadkowego
Zespół powypadkowy obowiązany jest do niezwłocznego podjęcia działań zmierzających do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. Dlatego też zespół powinien być powołany wcześniej niż zdarzenie wypadkowe miało miejsce. Komentowany paragraf określa minimalny, obowiązkowy katalog działań, do których podjęcia jest bezwzględnie zobligowany zespół powypadkowy. Ich niewykonanie może być uznane jako brak należytej staranności w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy i być realną podstawą do wysunięcia roszczenia o sprostowanie protokołu powypadkowego przed sądem pracy. W postępowaniu powypadkowym można kierować się zasadą siedmiu złotych pytań kryminalistyki, będącą nieocenioną pomocą w ustalaniu przyczyn wypadku przy pracy, czyli pokierowanie postępowaniem powypadkowym w taki sposób, aby uzyskać odpowiedzi na pytania co, gdzie, kiedy, w jaki sposób, dlaczego, jakimi środkami, kto.
Oględziny miejsca zdarzenia
Pierwszym bezwzględnym obowiązkiem zespołu jest dokonanie oględzin miejsca zdarzenia. Oględziny te wykonane w sposób niezwłoczny pozwalają na obiektywne odtworzenie przyczyny wypadku i ewentualnych okoliczności zdarzenia. Im dłuższy czas od powzięcia wiadomości o zdarzeniu w stosunku do reakcji tym większe może spowodować ograniczenia we właściwym ustaleniu okoliczności wypadku poprzez np. określenie przyczyny zewnętrznej wypadku (w szczególności dotyczy to zjawisk przyrodniczych, stanu budynku i instalacji lub oddziaływania czynników chemicznych).
Wykonanie szkicu lub fotografii miejsca zdarzenia
Wykonanie szkicu lub fotografii miejsca zdarzenia jest działaniem dobrowolnym, aczkolwiek pożądanym do właściwego udokumentowania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. W przypadku braku możliwości wykonania fotografii, należy wykonać szkic z opisem sytuacyjnym, umożliwiającym odtworzenie przyczyn wypadku.
Wysłuchanie poszkodowanego oraz świadków zdarzenia
Niezbędnym działaniem zespołu powypadkowego jest wysłuchanie poszkodowanego oraz świadków zdarzenia. Wysłuchanie poszkodowanego pozwala na odtworzenie i ustalenie sekwencji zdarzeń z perspektywy poszkodowanego. Wprawdzie rozporządzenie reguluje, iż konieczne jest wysłuchanie świadków, jednakże możliwe jest to w przypadku ich faktycznego wskazania przez poszkodowanego lub ich zgłoszenia się. W przypadku niewskazywania świadków zdarzenia, zespół powypadkowy jest uprawniony do ustalenia świadków podczas przeprowadzania postępowania.
Uzyskanie opinii lekarskiej
Opinia lekarska jest elementem niezbędnym w przeprowadzaniu postępowania powypadkowego. Jednym z elementów definicji wypadku przy pracy jest konieczność wystąpienia urazu, w rozumieniu uszkodzenia tkanek ciała lub narządów człowieka na skutek zadziałania czynnika zewnętrznego. Zespół powypadkowy nawet w przypadku wystąpienia wyraźnych objawów urazowych, nie jest władny do jego określania, ze względu na brak wystarczającej wiedzy medycznej i brak uprawnień do diagnozowania poszkodowanego. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż każde zdarzenie może cechować się innym przebiegiem. Osoby hospitalizowane lub te, które otrzymały pomoc lekarską w ramach szpitalnych oddziałów ratunkowych, zazwyczaj odgórnie uzyskują dokumentację, która w zupełności wystarcza dla potrzeb określenia danego urazu. W przypadku braku stosownej dokumentacji, zespół powypadkowy powinien zwrócić się o wydanie opinii do zakładowego lekarza medycyny pracy lub bezpośrednio do innego specjalisty, który umożliwi właściwą ocenę skutków wypadku przy pracy (tj. w praktyce do lekarza specjalisty prowadzącego leczenie specjalistyczne poszkodowanego, związane z danym urazem).
Zebranie dodatkowych dowodów
Zespół powypadkowy zobowiązany jest zebrać wszelkie inne dowody, pozwalające potwierdzić związek danego zdarzenia z cechami definicji wypadku przy pracy. Oznacza to, że zespół powypadkowy jest uprawniony do występowania i żądania dostarczenia wszelkich dowodów, jeżeli ich dostarczenie jest możliwe i prawnie dopuszczalne.
Określenie zaleceń profilaktycznych
Wypadki przy pracy są najczęściej rezultatem niezgodności występujących podczas danego procesu pracy. Zespół powypadkowy, zbadawszy okoliczności i przyczyny wypadku, jest obowiązany zawrzeć zalecenia profilaktyczne, mające na celu zapobieganiu podobnym wypadkom w przyszłości. Zalecenia te pracodawca jest obowiązany stosować bezwzględnie, chyba że sam podejmie decyzję o zaostrzonym rygorze w stosunku do wydanych zaleceń przez zespół powypadkowy. Jest to obowiązek uregulowany w art. 234 kp. Przy określaniu wniosków powypadkowych należy wziąć pod uwagę zalecenia wynikające z oceny ryzyka zawodowego oraz ewentualnie określić, czy działania profilaktyczne są adekwatne, czy jednak wymagają aktualizacji a także czy są realizowane przez pracowników narażonych na podobne zagrożenia wypadkowe.
Dokonanie prawnej kwalifikacji wypadku
Zespół powypadkowy jest jedynym organem dokonującym prawnej kwalifikacji wypadku przy pracy. Jedyną drogą zmiany kwalifikacji danego zdarzenia wypadkowego jest ponowne przeprowadzenie postępowania powypadkowego, na wniosek pracownika lub wniesienie pozwu do sądu pracy z roszczeniem o ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy lub sprostowanie protokołu powypadkowego. Innymi słowy, obecne praktyki ZUS, mające na celu “uznawanie” wypadków przy pracy, są moim zdaniem nielegalne, albowiem zakład jedynie odmawia przyznania świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego w określonych przypadkach, którymi są:
- nieprzedstawienie protokołu powypadkowego lub karty wypadku;
- nieuznanie w protokole powypadkowym lub karcie wypadku zdarzenia za wypadek przy pracy w rozumieniu ustawy;
- w treści protokołu lub karty wypadku występują stwierdzenia bezpodstawne.
Jak wynika z powyższego, ZUSowi nie przysługują uprawnienia w zakresie “uznawania” wypadku przy pracy, a jedyne kwestionowanie ustaleń powypadkowych może odbywać się przy stwierdzeniu bezpodstawności ustaleń zawartych w protokole. Innymi słowy, ustalenia kwalifikujące się do stwierdzenia bezpodstawności muszą nie odpowiadać rzeczywistości lub stanowi faktycznemu (np. zupełnie inny uraz niż ten, który w rzeczywistości spowodowałby dany czynnik zewnętrzny czy też zupełnie inne miejsce zdarzenia wypadkowego a stwierdzonego miejsca wykonywania danego rodzaju pracy podczas zdarzenia wypadkowego, brak jednego lub kilku elementów definicji wypadku przy pracy a uznanie wypadku przez zespół powypadkowy itp.).
Wykorzystanie materiałów zebranych przez organy prowadzące śledztwo
Zespół powypadkowy zobligowany jest również do wykorzystania materiałów zebranych przez organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie, jeżeli materiały te zostaną mu udostępnione. Z wnioskiem takim występuje zespół powypadkowy. W przypadku zdarzenia wypadkowego, który posiada rozmiar katastrofy (tj. zdarzenia nagłego i nieoczekiwanego, niosącego ze sobą negatywne skutki: straty materialne oraz ciężkie urazy lub śmierć ludzi) albo spowodował zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego, zespół powypadkowy zobowiązany jest do wykorzystania ustaleń zespołu specjalistów, badających przyczyny wystąpienia katastrofy. Wydaje się, że materiały te mogą być wykorzystane, jeżeli zostaną one udostępnione, analogicznie do ust. 3, przez organy odpowiedzialne za badanie wystąpienia takiego zdarzenia.
Inne działania mające na celu ustalenie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy
Każde inne działanie zmierzające do ustalenia i okoliczności przyczyn wypadku, nieuwzględnione w wymienionym katalogu, jest działaniem pożądanym, jeśli tylko prowadzi do jak najbardziej szczegółowego oraz obiektywnego przeprowadzenia postępowania powypadkowego.
Autor: Adam Pisarczuk
Powyższy wpis stanowi fragment publikacji „Wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Komentarz”
Sprawdź specjalistyczne publikacje z zakresu bhp i prawa pracy